Dini Nikah ve Hukuki Durumu

Dini nikah, toplumda bilinen adıyla imam nikahı, evlenmeyi planlayan çiftlerin dini inançlarına uygun olarak, iki tanık huzurunda din adamı tarafından gerçekleştirilen bir evlilik ritüelidir. Hukuki açıdan ise, resmi nikah – yani Türk Medeni Kanunu (TMK) uyarınca yetkili makamlarca gerçekleştirilen nikah – esas olup, dini nikah evliliğin geçerliliği için şart olarak kabul edilmez. Dahası, Türk Medeni Kanunu madde 143'te yer alan "Aile cüzdanı gösterilmeden dini tören yapılamaz" hükmüyle, resmi nikah olmadan dini nikah yapılmasının önüne geçilmiştir.

Dini nikah, toplumda sıklıkla karşılaşılan ve hukuki anlamda geçerliliği olmadığı halde bazı yanlış inançlara sebep olan bir uygulamadır. Bu yazıda, dini nikahın hukuki statüsü, imam nikahlı eşlerin hakları ve bu konuda Yargıtay kararlarına yer verilecektir.

1. Dini Nikah Nedir?

Toplumda “imam nikahı” olarak da bilinen dini nikah; evlenmek isteyen çiftin iki tanık huzurunda bir din adamıyla birlikte gerçekleştirilen dini bir törendir. Bu tören, yaygın bir uygulama olması nedeniyle Türk Medeni Kanunu'nda "dini tören" başlığı altında yer bulmuştur. Ancak bu tören, resmi olarak bir evlilik olarak kabul edilmemekte ve hukuki sonuçlar doğurmamaktadır.

2. Türk Medeni Kanunu ve Dini Nikah

Dini nikah ya da imam nikahı, Türk Medeni Kanunu'nun 143. maddesinde "Aile Cüzdanı ve Dini Tören" başlığı altında düzenlenmiştir. Burada önemli olan nokta, dini törenin evlenmenin gerçekleşebilmesi için zorunlu bir unsur olarak kabul edilmediğidir. Türk Medeni Kanunu'nda yer alan maddeye göre evlenmenin geçerli olması, resmi nikahın yapılmasına bağlıdır. Dini tören, resmi nikahın yerine geçmez ve bu nedenle resmi nikah öncelikli olarak incelenmelidir. Resmi nikah, çiftlerin yasal olarak evli sayılabilmeleri için gerekli olan tek evlilik biçimidir.

3. Resmi Nikah (Evlenme Töreni)

Resmi nikah, kanunda belirtilen şartlara uyularak gerçekleştirilen ve evliliğin ispatı için aile cüzdanının düzenlendiği törendir. Evlenme töreninin nerede, kimlerin huzurunda ve ne şekilde yapılacağı TMK'da açık bir şekilde belirtilmiştir. Resmi nikah, medeni hak ve yükümlülükler bakımından önemli bir hukuki temele sahiptir ve evlilikten doğan hakların korunabilmesi için gereklidir.

TMK madde 141 uyarınca evlenme töreni, evlendirme dairesinde ve iki ergin tanık huzurunda açık olarak yapılır. Bunun dışında evlendirme memurunun uygun bulduğu yerlerde de tören gerçekleştirilebilir. Bu şekilde, evlenmenin kamu denetimine açık ve ispatlanabilir bir biçimde yapılması amaçlanmaktadır.

4. Dini Nikah Ne Zaman Gerçekleştirilebilir?

Dini törenle evlilik, Türk toplumu için yaygın bir durum olduğundan, yasal düzenlemelerle bu törenin resmi nikah sonrasında yapılması gerektiği vurgulanmıştır. Bu şekilde, hem toplumun inancına saygı gösterilmiş, hem de evliliklerin kayıt altında tutulması sağlanmıştır. TMK madde 143'e göre aile cüzdanı gösterilmeden dini nikahın yapılması yasaklanmıştır. Bu düzenleme, dini nikahın resmi nikahın yerini alamayacağı ve hukuki bir evlilik olarak kabul edilmeyeceği ilkesine dayanmaktadır.

5. Resmi Nikah Olmadan Dini Nikah Yapılmasının Sonuçları

Resmi nikah gerçekleştirilmeden dini törenle evlenen çiftler, hukuki olarak evli sayılmazlar ve kanunen eş statüsüne sahip olmazlar. Bu nedenle, eşlere tanınan yasal haklardan faydalanamaz ve hukuki yükümlülüklerden yararlanamazlar. Bu tür bir birliktelik, hukuki bir evlilik olmadığından, tarafların birbirine karşı evlilikten doğan yasal yükümlülükleri bulunmaz. 2015 yılında Anayasa Mahkemesi, dini nikahı resmi nikah olmaksızın gerçekleştirmenin cezai yaptırımını iptal etmiştir; dolayısıyla bu durumda hukuki bir ceza söz konusu değildir. Ancak bu durum, imam nikahlı eşlerin hukuki koruma altına alınmadığını ve bu tür birlikteliklerin yasal sonuç doğurmadığını açıkça göstermektedir.

6. Dini Nikahın Sona Ermesi Durumunda Eşlerin Hakları

Dini nikahla birliktelik sona erdiğinde, taraflar resmi nikahı bulunan çiftlerin sahip olduğu haklardan yararlanamazlar. Ancak imam nikahlı eşlerin bazı hakları bulunabilir:

6.1. Ziynet Eşyası Talebi

İmam nikahlı eş, düğünde kendisine takılan ziynet eşyalarını talep edebilir. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, ziynet eşyalarının kadına ait olduğu ve boşanma durumunda kadına iade edilmesi gerektiği yönünde kararlar vermiştir (Yargıtay HGK 2017/3187 E., 2021/1692 K.). Ziynet eşyaları, kadının kişisel malı sayılmakta ve talep halinde iade edilmesi gerektiği kabul edilmektedir. Yargıtay 2. Hukuk Dairesi'nin çeşitli kararlarında, imam nikahlı eşin ziynet eşyaları üzerindeki hakkı açıkça belirtilmiştir. Bu eşyalar, evlilik birliği sona erdiğinde kadının mülkiyetinde kalmaktadır.

6.2. Çeyiz ve Ev Eşyası Talebi

İmam nikahlı eş, çeyiz ve ev eşyası talebinde bulunabilir. Bu talepler, Türk Borçlar Kanunu'nun mülkiyet hakkına ilişkin hükümlerine dayandırılabilir. Yargıtay, imam nikahlı eşlerin bu tür taleplerinde çeyiz ve ev eşyalarının iadesine karar vermiştir (Yargıtay 4. Hukuk Dairesi 2003/12235 E., 2004/13825 K.). Yargıtay, çeyiz ve ev eşyalarının iadesi konusunda, bu eşyaların taraflar arasında bağış niteliğinde olmadığını ve iadeye tabi olduğunu belirtmektedir. Bu tür talepler, tarafların ayrılması durumunda önemli bir hak arayışı olarak ortaya çıkabilir.

6.3. Maddi ve Manevi Tazminat Talebi

İmam nikahlı eş, ayrılık durumunda maddi ve manevi tazminat talep edebilir. Yargıtay, resmi nikah vaadiyle kandırılan ve bu nedenle zarar gören tarafların manevi tazminat talep edebileceğini kabul etmiştir (Yargıtay HGK 2017/3187 E., 2021/1692 K.). Yargıtay kararlarına göre, imam nikahlı eşin manevi tazminat talebinde bulunabilmesi için, tarafların evlilik birliği kurma amacı taşıdığı ve bu amaçla aldatıldığını kanıtlaması gerekmektedir. Bu tür tazminat talepleri, özellikle duygusal olarak zarar gören tarafların mağduriyetlerini gidermeye yönelik olarak değerlendirilmektedir.

6.4. Hamilelik Durumunda Ceza Sorumluluğu

Türk Ceza Kanunu madde 233/2 uyarınca, imam nikahlı eşin hamile olduğu bilindiği halde terk edilmesi durumunda terk eden kişi hakkında cezai yaptırım uygulanabilir. Bu durum, annenin ve çocuğun korunması amacıyla getirilmiş bir düzenlemedir. Bu tür bir durumda, terk edilen kadının mağduriyetini gidermek amacıyla hukuki yollara başvurulabilir ve failin cezai sorumluluğu gündeme gelebilir.

7. Diğer Haklar ve Talepler

7.1. Miras Hakkı

İmam nikahlı eşin miras hakkı yoktur; ölen eşin vasiyetname ile mirasçı ataması gerekmektedir. Ancak atanmış mirasçı olarak miras hakkı elde edilebilir. Yargıtay'ın yerleşik içtihatlarına göre, imam nikahlı eşin yasal mirasçı sıfatı kazanabilmesi mümkün değildir; ancak vasiyetname ile mirasçı olarak atanması durumunda, atanmış mirasçı olarak hak talep edebilir. Bu durum, imam nikahlı eşin ekonomik olarak korunmasını sağlamak amacıyla önemlidir.

7.2. Mehir Hakkı

Mehir hakkı, Türk Medeni Kanunu'nda düzenlenmemiştir. Ancak mehir senedi üzerinden talepte bulunulabilir. Mehir, bir bağışlama sözleşmesi olarak değerlendirilmekte ve Türk Borçlar Kanunu'nun ilgili hükümlerine göre talep edilebilmektedir. Yargıtay 3. Hukuk Dairesi, mehir senedinin bağışlama olarak kabul edilmesi gerektiğini ve kadının bu mehir hakkını talep edebileceğini belirtmiştir. Bu tür talepler, dini nikah sırasında verilen sözlerin yerine getirilmesi açısından önem arz etmektedir.

7.3. Velayet ve Nafaka

İmam nikahlı eşlerin birlikteliklerinden doğan çocukların velayeti ve iştirak nafakası konularında mahkemeye başvurulabilir. Velayet hakkı genellikle anneye verilir ve diğer taraf, çocuğun bakımına ekonomik katkıda bulunmak zorundadır. Yargıtay, imam nikahlı birlikteliklerde çocuğun velayetinin anneye verilmesi gerektiği yönünde kararlar vermiştir. Ayrıca, iştirak nafakası talep edilmesi durumunda, çocuğun ihtiyaçları ve babanın ekonomik durumu dikkate alınarak nafaka miktarı belirlenir (Yargıtay 2. Hukuk Dairesi 2016/7426 E., 2017/12584 K.). Bu tür nafaka talepleri, çocukların refahı ve ihtiyaçlarının karşılanması açısından önemlidir.

7.4. Kişisel İlişki Kurma Hakkı

Velayet hakkı kendisinde olmayan imam nikahlı eş, çocuğuyla kişisel ilişki kurma talebinde bulunabilir. Bu talep, çocuğun üstün yararı gözetilerek mahkemece değerlendirilir. Yargıtay, velayet hakkı kendisinde olmayan eşin, çocukla kişisel ilişki kurma hakkının çocuğun menfaatine uygun bir şekilde düzenlenmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Bu tür ilişkiler, çocuğun psikolojik gelişimi açısından büyük önem taşır ve mahkeme tarafından dikkatle değerlendirilir.

8. Sonuç

Dini nikah, Türk hukuku açısından evliliğin geçerliliği için bir şart olmadığı gibi, hukuki hak ve yükümlülüklerin doğmasını da sağlamaz. Toplumsal geleneklere uygun olarak dini nikahın gerçekleştirilmesi mümkünken, resmi nikahın zorunluluğu ve hukuki yönden öncelikli olduğu unutulmamalıdır. Resmi nikah olmadan dini nikahın yapılması, çiftleri hukuki açıdan korumasız bırakabileceği için dikkatli olunması gerekmektedir. İmam nikahlı eşlerin hakları sınırlı olup, bu haklar Yargıtay kararlarıyla belirli ölçüde korunmaktadır. Yargıtay'ın çeşitli dairelerinin verdiği kararlar, imam nikahlı eşlerin bazı taleplerini hukuki zeminde kabul etmekte; ancak bu hakların resmi nikahla elde edilen haklar kadar geniş olmadığını göstermektedir. Bu nedenle, evlilikten doğan hakların tam olarak korunabilmesi için resmi nikahın mutlaka yapılması gerekmektedir. Resmi nikah, taraflara evlilik birliğinden doğan tüm hakları ve yükümlülükleri sağlarken, imam nikahlı eşlerin bu haklardan mahrum kalabileceği ve hukuki anlamda korunmasız kalabilecekleri unutulmamalıdır. Resmi nikah, taraflara evliliğin sağladığı mal rejimi, miras, nafaka, ziynet ve diğer medeni haklar gibi pek çok önemli hukuki güvence sağlamaktadır. Bu sebeple, toplumda imam nikahının önemini korumasına karşın, hukuki hakların tam anlamıyla korunması adına resmi nikahın yapılması büyük önem arz etmektedir.

SIKÇA SORULAN SORULAR

Dini nikah hukuken geçerli mi?

Geçerli değildir hukuken. Nikah akdi sıkı şekil şartlarına tabi olması ve tarafların kişiye sıkı sıkı bağlı bir hakkı kullanmaları sebebiyle, kanunun dışında yapılan tüm tören, dini ayin vb. iş ve işlemler geçersizdir. TMK madde 143/3: “Evlenmenin geçerli olması dinî törenin yapılmasına bağlı değildir.” TMK'da dini tören yapılmasının isteğe bağlı bir durum olduğu ve evliliğin geçerliliği üzerinde herhangi bir etkisi bulunmadığı açıkça düzenlemiştir.

Dini nikah kıymak suç mu? İmam nikahı suç mu?

Güncel düzenlemeler uyarınca resmi nikâh gerçekleştirilmeden dini nikâh gerçekleştirilmesi halinde herhangi bir yaptırım öngörülmemiştir. Ancak 27.05.2015 tarihine kadar resmi nikâh olmaksızın dini nikâh kıyılması Türk Ceza Kanunu'nda suç olarak düzenlenmiştir. Anayasa Mahkemesi tarafından 27.05.2015 tarihinde Türk Ceza Kanunu'nun 230. maddesinin 5. ve 6. fıkraları iptal edilmiştir. Türk Medeni Kanunu ve Türk Ceza Kanunu'nda dini nikâh kıyılmasına ilişkin açıkça bir yaptırım öngörülmemiştir. Ancak bazı durumlarda TCK madde 233/2 uyarınca kişilerin ceza sorumluluğu doğabilir.

TCK madde 230/5-6:"Aralarında evlenme olmaksızın, evlenmenin dinsel törenini yaptıranlar hakkında iki aydan altı aya kadar hapis cezası verilir. Ancak, medeni nikâh yapıldığında kamu davası ve hükmedilen ceza bütün sonuçlarıyla ortadan kalkar.Evlenme akdinin kanuna göre yapılmış olduğunu gösteren belgeyi görmeden bir evlenme için dinsel tören yapan kimse hakkında iki aydan altı aya kadar hapis cezası verilir."

TCK madde 233/2:"Hamile olduğunu bildiği eşini veya sürekli birlikte yaşadığı ve kendisinden gebe kalmış bulunduğunu bildiği evli olmayan bir kadını çaresiz durumda terk eden kimseye, üç aydan bir yıla kadar hapis cezası verilir."

İmam nikahlı eşin miras hakkı var mıdır?

İmam nikahlı, dini törenle evlenmiş ya da fiili birlikte yaşanan eş, yasal düzenlemelere göre miras bırakanın ölümü üzerine yasal mirasçı sıfatına sahip olmamaktadır. Ancak Yerleşik Yargıtay İçtihatları uyarınca “destek yoksun kalma tazminatı” talep edebileceklerdir.

Evliyken başka biriyle imam nikahı kıyılır mı?

Türk Ceza Kanunu'nun 230. Maddesi gereği kıyılmaması gerekir aksi takdirde eylem suç teşkil edecektir.

İmam nikahlı eş hak talep edebilir mi? İmam nikahlı eşin hakları var mı? İmam nikahlı eşin miras hakkı var mıdır? İmam nikahlı eş ne talep edebilir?

İmam Nikahı evlenme vaadi olarak kabul edileceğinden nişanlılık dönemine ilişkin hak ve talepler dava edilebilecektir. Eşin ölmesi halinde destekten yoksun kalma tazminatıda talep edilebilir. Miras hakkı yoktur.

Dini nikâhın hükmü nedir? Dini nikah resmi nikah yerine geçer mi? Dini nikah geçerli midir?

Dini nikahın hukuki bir geçerliliği yoktur. Kanunda yazılı, resmi nikah memuru önünde, nikah akdinin şartları yerine getirilmesi akabinde inanca göre dinsel ritüeller yerine getirilmesinde hukuka aykırı bir eylem olmadığı sürece bir sakınca yoktur.